ضرورت تربیت دینی

تربیت کودکان

ترویج نماز در کودکان از خردسالی، بهترین روش محکم سازی ایمان و اعتقاد قلبی به خدا خواندن نماز.

باید آموزش دینی به همراه پرورش حس دینی و درونی‌سازی معارف دینی باشد، تا در نتیجه اعتقاد و علاقة قلبی به دین و تکالیف آن در وجود فرد ایجاد شود. حال اگر بر اساس درونی سازی معارف دینی، احساسات‌ مذهبی در کودک پرورش یابد ‌و مورد تشویق ‌قرار گیرد، ‌او در مراحل بعدی یک ‌فرد معتقد و مؤمن ‌خواهد بود. بنابراین، شرط دین‌داری تنها یادگیری مسائل دینی نیست؛ بلکه این اولین مرحله برای اُنس دینی است. به طور دیگر، می‌توان گفت:

هدف از فرآیند آموزش، تنها انتقال دانش دینی نیست؛ بلکه باید مهارت‌های سه‌گانه ی: گرایش به معنویت (معنویت‌خواهی)، کسب معنویت (معنویت‌یابی) و تقویت معنویت (معنویت‌افزایی) با بهره‌گیری از منابع علمی، روان‌‌شناسی و دینی آموزش داده شود.

تربیت دینی به مفهوم  تربیت عبادی به طور خاص، حاصل اقدامات برنامه‌‌ریزی‌شده‌ای است که با هدف ارتقای سطح دانش دینی و بینش معنوی دانش‌آموزان اجرا می‌شود.برای تحقق این هدف، ضرورت دارد از دوران خردسالی تکالیف و وظایف عبادی را به کودک تعلیم داد و از این طریق، قلب کودک را با خدا ارتباط داد. برای ایجاد بینش و بصیرت معنوی و عبادی، برنامه ی درسی و آموزشی نیز باید به سمتی پیش رود که افزون بر پای بندی دانش‌آموزان به ارزش‌های عبادی، این امر به نحوه ی مطلوبی تحقق یابد. پر بار کردن کتب درسی در زمینه ی مسائل عبادی مانند زمینه‌‌سازی و تحریک عواطف کودکان با بیان فلسفه و فواید اعمال و تکالیف عبادی، هنر برقراری ارتباط با خدا، شیوه ی راز و نیاز و...، از جمله این اقدامات است.

تربیت و آموزش دینی کودکان، بر عهده کیست؟

بعد از بیان ضرورت آموزش‌های دینی و عبادی به کودکان، این پرسش مطرح است که مسئولیت این امر مهم به عهده کیست؟ بسیاری از خانواده‌ها، آموزش‌های دینی را تنها وظیفه مدرسه می دانند؛ خانواده‌هایی که چنین طرز تفکری دارند، به تعلیم تکالیف شرعی و عبادی کودکان خود توجهی ندارند و به همان تعلیماتی که از طرف معلم داده می شود، بسنده مییکنند.

در جواب این پرسش باید گفت، از آنجا که خانه به منزله ی اولین مدرسه و اعضای خانواده به عنوان اولین مربیان تربیت کودک می باشند، از این‌رو، این مسئولیت مهم، در درجه اول مستقیماً بر عهده والدین است؛ زیرا بر اساس روایات، آنان نسبت به فرزندان خویش مسئول هستند. مرحوم فلسفی مینویسد: «اول معلّمانی که درس زندگی به کودک می آموزند و در دل پاک او نقش‌های خوب و بد ترسیم می کنند، پدر و مادر هستند».

قرآن کریم در زمینه مسئولیت والدین در تربیت عبادی اهل خانواده می فرماید: «وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها‏»؛ همچنین می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ». در حدیثی امام صادق(ع) می فرماید: هنگامی که این آیه نازل شد، مردم گفتند: یا رسول‌الله چگونه  ما خودمان و اهل و عیالمان را از آتش دوزخ حفظ کنیم؟ حضرت فرمود:

خودتان کارهای خیر انجام بدهید؛ خانواده خود را به کارهای خوب تذکر بدهید؛ آنها را بر اطاعت و عبادت خداوند، تربیت نمایید. سپس امام فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ لِنَبِیِّهِ(ص) وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها»؛ خانواده خود را به نماز فرمان ده و بر انجام آن شکیبا باش!(طه: 132) وَ قَالَ وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ کانَ رَسُولًا نَبِیًّا وَ کانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ وَ کانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِیًّا»؛(مریم:55ـ54) «و در این کتاب (آسمانی) از اسماعیل (نیز) یاد کن، که او در وعده ‏هایش صادق، و رسول و پیامبری (بزرگ) بود! و همواره خانواده ‏اش را به نماز و زکات فرمان می‏داد و همواره مورد رضایت پروردگارش بود.55

ابوسعید خدری می گوید وقتی آیه 132 سوره ی طه نازل شد، رسول گرامی اسلام تا نُه ماه وقت نماز، به درب خانه فاطمه(س) و علی(ع) می آمد و می فرمود: «الصلاة یرحمکم الله».

امام زین ‌العابدین(ع) در رساله حقوق می فرماید:

حقّ فرزندت بر عهده تو این است که بدانی او از توست و در نیک و بد زندگی و خیر و شرش، وابسته به تو است و آگاه باشی که در حوزه سرپرستی وی، مسئول ادب و تربیت سالم او می باشی و وظیفه داری که او را به پروردگارش راهنمایی کنی و در اطاعت از فرمان‌های الاهی یاری اش نمایی.

آموزش تعالیم دینی کودکان به اندازه‌ایی مورد توجه پیشوای گرامی اسلام(ص) بوده است که این مسئولیت را به طور مستقیم متوجّه والدین می‌داند و با صراحت از پدران و مادرانی که به تربیت دینی کودکان خود بی توجه هستند، دوری جسته است. نقل شده است که رسول اکرم(ص) به بعضی می گوید:«نماز پیوند انسان را با ذات فناءناپذیر برقرار مینماید و به او جاودانگی را نوید میدهد. نماز دستی است از سوی انسان به سوی آنکه متناسب با نیاز و خواست اوست. لذا انسان، به هنگام نماز آرامش خود را باز میابد و به زندگی و حیات خود امیدوار میگردد، مشروط بر آنکه در این سیر روحی، رابط و واسط اصلی (یعنی روح) غائب نباشد.

اهمیت نماز، شروط صحیح بودم نماز، فواید نماز

«نماز پیوند انسان را با ذات فناءناپذیر برقرار مینماید و به او جاودانگی را نوید میدهد. نماز دستی است از سوی انسان بهسوی آنکه متناسب با نیاز و خواست اوست. لذا انسان، به هنگام نماز طمأنینه و آرامش خود را باز مییابد و به زندگی و حیات خود امیدوار میگردد مشروط بر آنکه در این سیر روحی، رابط و واسط اصلی (یعنی روح) غائب نباشد.

اقامه نماز با شرطی که ذکر شد، مقام و منزلت خالق و میعاد و معاهده مخلوق را با او یادآور میشود. لذا هرگاه که نفس و شیطان او را به مخالفت با خدا دعوت کنند در پاسخ گوید: «معاذَاللهِ اِنَّهُ رَبّی اَحسَنَ مَثوایَ اِنَّهُ لا یُفلِحُ الضّالِمون» (سوره یوسف، آیه 23) (روانطلب، 1375: 27)

ارتباط دائمی با قدرت بینهایت او به انسان

«قرآن کریم میفرماید:”وَاَقِم الصّلاۀ طَرَفیَ النّهارَ وَ زُلفاً مِنَ اللَّیل اِنَ الحَسناتَ یُذهِبنَ السَیّئاتَ ذلک ذِکری لِذّاکرین» (سوره هود، آیه 114) یعنی:”دو طرف روز خود را با نماز تزئین نما و شبانگاه نیز به اقامه آن برخیز چرا که [این] کارِ نیکو، گناهان را از بین میبرد.»

در سخنی پیامبر اکرم(ص) نمازهای پنجگانه یومیه را به نهری تشبیه میفرمایند که بر در خانۀ فردی باشد و روزانه پنجبار در آن خود را شستشو دهد، چگونه هیچ اثری از چرک و کثیفی در بدن او باقی نمیماند. همینگونه روح انسان بهوسیله نماز از ناپاکی گناه روزانه پنج نوبت شستشو داده میشود» (روانطلب، 1375: 36).

«قرآن کریم در کنار اقامه نماز میفرماید:”انا لا نضیع اجرالمصلحین» ما پاداش اصلاحطلبان را ضایع نمیکنیم. معلوم میشود نماز اگر درست برگزار شود و احکام و شرایط ظاهری و باطنی آن مراعات شود جامعه به طرف صلاح میرود» (قرائتی، 1374: 82-81).

«خدای تعالی، در سورة عنکبوت پیغمبر اکرم (ص) را برای آن‌که بتواند امّت خویش را به صلاح آرد و از گناهان مصیبت‌باری که پیشینیان مرتکب شده‌اند، دور نگه دارد و اجتماعی متفاوت با جوامع پیشین تربیت کند، طیّ دو فرمان، خطّ مشی کلّی و جامعی را فراروی وی قرار می‌دهد. فرمان اوّل، برخواندن وی بر مردم و آشنا کردن آنان با کتاب خداست و فرمان دوم، برپا داشتن نماز در میان مردم» (راشدی، 1378: 170).

«در روایات بسیاری اظهار امیدورای شده که نمازخوان اگر مبتلا به فساد اخلاقی باشد کمکم تحت تأثیر معنویت نماز اصلاح میگردد و این دو (نماز و فساد اخلاقی) با هم در ادامه قابل جمع نیستند. در روایتی در این رابطه چنین میخوانیم:”جوانی از انصار که در صف جماعت با پیامبر نماز میخواند مبتلا به فساد اخلاق بود. یارانِ پیامبر با شنیدن این آیه که خداوند متعال میفرماید نماز انسان رااز فحشاء و منکر باز میدارد. خدمت حضرت، حال این جوان را گزارش کردند که. ..؟ حضرت فرمودند: «اِنَّ صلاتهُ تَنهاهُ یَوماً ما» یعنی: ”بالاخره در آینده نماز روی او تأثیر میگذارد و او را اصلاح میکند. و دیری نپائید که این جوان توبه کرد و اصلاح شد» (بحارالانوار، 82/198)» (روانطلب، 1375: 88-87) و حضرت امام خمینی(ره) چه نیکو فرموده است که: ”اکثر پروندههای جرم و جنابت در دادگاهها مربوط به تارک نماز است.»

«شیطان، مردم را از اطاعت پروردگار به اطاعت خود می‌خواند امّا نماز آنان را به فطرت اصلی‌شان سوق می‌دهد. از این روی، نماز،‌ موجب افسرده گشتن شیطانهاست. دور کردن شیطان؛ یعنی نزدیک کردن انسان به ساحت قدس پروردگار و نهی از منکرات و امر به معروفات، و هر عبادتی که دارای این ویژگی باشد، اهمیّت ویژه‌ای دارد» (راشدی، 1378: 170).

نمازهای مرتب انسان را در برابر حوادث تلخ و شیرین بیمه میکند.

«در سوره معارج میخوانیم: انسان در برابر تلخیها و شرور بیصبر است و در برابر لذتها و خوبیها تنگنظر و بخیل، مگر نمازگزارانی که نسبت به انجام آن همیشه مراقبند: «اذا مسّه الشّر جزوعاً و اذا مسّه الخیر منوعاً الاّ المصلین الذینهم (سورۀ معارج، آیه 20 تا 23)

ارتباط دائمی با قدرت بینهایت او به انسان قدرت میدهد و روحیه توکّل را بالا برده و انسان را موجودی شکستناپذیر قرار میدهد» (قرائتی، 1374: 70).

منبع: fa.m.wikipedia.org