احکام و آداب نماز جمعه
نماز جمعه (با وجود شرائط لازم) بر مردان بالغ و سالم که قدرت بر شرکت در نماز را دارند واجب است، بر مسافران و پیرمردان واجب نیست، هر چند حضور در نماز جمعه، براى مسافر جائز است، همچنین زن ها نیز مى توانند در نماز جمعه شرکت کنند، هر چند بر آنها واجب نیست.
کمترین عددى که نماز جمعه با آن منعقد مى شود، پنج نفر از مردان است.
نماز جمعه دو رکعت است و جاى نماز ظهر را مى گیرد، و دو خطبه اى که قبل از نماز جمعه خوانده مى شود، در حقیقت به جاى دو رکعت دیگر محسوب مى شود.
نماز جمعه، همانند نماز صبح است و مستحب است حمد و سوره را در آن بلند بخوانند و نیز مستحب است سوره «جمعه» را در رکعت اول و سوره «منافقین» را در رکعت دوم قرائت کنند.
در نماز جمعه دو قنوت مستحب است، یکى قبل از رکوع رکعت اول و دیگر بعد از رکوع رکعت دوم.
خواندن دو خطبه قبل از نماز جمعه واجب است، همان گونه که ایستادن خطیب به هنگام ایراد خطبه نیز واجب مى باشد، شخصى که خطبه مى خواند حتماً باید همان امام نماز جمعه باشد.
خطیب، باید صداى خود را چنان بلند کند که مردم صداى او را بشنوند، تا محتواى خطبه به گوش همگان برسد.
به هنگام ایراد خطبه، باید خاموش بود، به سخنان خطیب گوش داد، و روبه روى خطیب نشست.
شایسته است خطیب، مردى فصیح، بلیغ، آگاه به اوضاع و احوال مسلمین، با خبر از مصالح جامعه اسلامى، شجاع، صریح اللهجه، و قاطع در اظهار حق باشد. اعمال و رفتار او سبب تأثیر و نفوذ کلامش گردد، و زندگى او، مردم را به یاد خدا بیاندازد.
شایسته است پاکیزه ترین لباس در تن بپوشد، خود را خوشبو کند و با وقار و سکینه گام بردارد، و هنگامى که بر فراز منبر جاى گرفت، به مردم سلام کند و رو به روى آنان بایستد و بر شمشیر یا کمان یا عصا تکیه کند، نخست بر منبر بنشیند، تا اذان تمام شود، و بعد از فراغت از اذان، شروع به خطبه کند.
محتواى خطبه نخست، حمد خدا و درود بر پیامبر است (احتیاط این است که این قسمت به زبان عربى باشد ولى بقیه به زبان مستمعین خوانده مى شود) سپس، مردم را به تقواى الهى توصیه کند، و یکى از سور کوتاه قرآن را بخواند، و این امر را در هر دو خطبه رعایت کند، و در خطبه دوم بعد از درود بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) دعا بر ائمه مسلمین کند، و براى مؤمنین و مؤمنات استغفار نماید.
و شایسته است در ضمن خطبه، مسائل مهمى که با دین و دنیاى مسلمین ارتباط دارد، مطرح کند، و آنچه مورد نیاز مسلمین در داخل و خارج کشورهاى اسلامى و در داخل و خارج آن منطقه مى باشد، مورد بحث قرار دهد، و مسائل سیاسى، اجتماعى، اقتصادى و دینى را با در نظر گرفتن اولویت ها مطرح نماید، به مردم آگاهى بخشد و آنها را ازتوطئه هاى دشمنان با خبر بسازد، برنامه هاى کوتاه مدت و دراز مدت را براى حفظ جامعه اسلامى و خنثى کردن نقشه هاى مخالفان، به آنها گوشزد کند.
خلاصه خطیب باید بسیار هوشیار، بیدار، اهل فکر و مطالعه در مسائل اسلامى باشد، و از موقعیت این مراسم بزرگ، حداکثر استفاده را براى پیشبرد اهداف اسلام و مسلمین بنماید.(البته در خصوصیات و جزئیات احکام نماز جمعه و خطبه ها اختلافات جزئى در فتاواى فقهاء مى باشد و آنچه ذکر شد عصاره اى از فتاواى مختلف است).
در حدیثى از امام على بن موسى الرضا(علیهما السلام) مى خوانیم:
«خطبه، براى این در روز جمعه تشریع شده است که نماز جمعه یک برنامه عمومى است، خداوند مى خواهد به امیر مسلمین امکان دهد تا مردم را موعظه کند، به اطاعت ترغیب نماید، از معصیت الهى بترساند و آنها را از آنچه مصلحت دین و دنیایشان است آگاه سازد، و اخبار و حوادث مهمى که از نقاط مختلف به او مى رسد و در سود، زیان و سرنوشت آنها مؤثر است به اطلاعشان برساند... و دو خطبه قرار داده شده، تا در یکى حمد و ثنا و تمجید و تقدیس الهى کنند، و در دیگرى نیازها و هشدارها و دعاها را قرار دهند، و اوامر و نواهى و دستوراتى که به اصلاح و فساد جامعه اسلامى در ارتباط است، به آنها اعلام دارند
