آموزش تیمم

در دین اسلام و در دانش فقه تیمم کردن عملی است که در آن فرد با قرار گرفتن در شرایط خاص که توانایی و شرایط لازم برای وضو گرفتن با آب پاکیزه وجود ندارد می تواند از این طریق وضو بگیرد و برای اقامه نماز آماده شود. طریقه تیمم کردن دارای اصولی است که با رعایت این اصول می توانید این عمل را برای پاکیزه شدن انجام دهید.

آشنایی با طریقه تیمم گرفتن:

تیمم کردن دارای دو نوع است یک نوع آن برای وضو گرفتن انجام می شود و در نوع دیگر نیز برای غسل کردن است که هر دوی آنها در شرایطی که فرد توانایی و یا شرایط انجام غسل و وضو را ندارد اسلام این حق را به فرد می دهد که با استفاده از خاک مسطح و پاکیزه این کار را انجام دهد.

شرایطی که در آن فرد می تواند به جای وضو گرفتن و یا غسل کردن از تیمم استفاده کند: در صورت نبود آب، بیماری که فرد نباید به بدنش آب بخورد، زمان کافی نداشتن برای غسل کردن و وضو گرفتن، کمبود آب و خطر جان، نبودن آب پاکیزه و مباح، جنگ و نیاز داشتن به غسل و تطهیر

مراحل تیمم کردن:

طریقه انجام دادن تیمم به شکل تقدم و تاخر که رعایت این ترتیب ها واجب و اصولی است:

ابتدا برای تیمم کردن باید یک سطح که دارای خاک تمیز و مباح باشد را انتخاب کنید این سطح می تواند خاک موجود در بیابان، خاک کف فرش و … باشد.

سپس دستان خود را همزمان بر روی سطح خاک قرار داده و هر دو دست خود را از بالا  و از قسمتی که موی سر رشد کرده است بر روی تمام سطح پیشانی خود قرار دهید. دستان خود را تا ابروها و بینی خود بکشانید. در اینجا کشیدن دست ها به طور همزمان از واجبات است.

در مرحله دوم از این فریضه باید دست چپ خود را بر روی دست راست بکشانید و از قسمت مچ تا سر انگشتان دست خود را بکشانید. در مرحله دیگر باید این کار را بر عکس و با استفاده از دست راست خود انجام دهید.

چهار چیز که انجام آن در تیمم واجب است.

نیت

زدن کف دست ها با هم بر چیزی که تیمم به آن صحیح می باشد.

کشیدن کف دو دست بر روی تمام پیشانی از جایی که مو روییده است تا ابرو ها و بالای بینی. بنا بر احتیاط واجب است که دست ها را بر روی ابرو ها نیز بکشید.

کشیدن کف دست چپ بر روی تمام پشت دست راست و سپس کشیدن کف دست راست روی تمام پشت دست چپ.

توجه به نکاتی مهم در تیمم

طریقه گرفتن تیمم بدل از وضو و تیمم بدل از غسل با هم تفاوت دارند.

برای تیمم؛ می توان بر سنگ گچ، سنگ مرمر سیاه و نیز سایر اقسام سنگ این کار را انجام داد، اما تیمم بر سنگ عقیق و سنگ فیروزه صحیح نبوده و باطل است و نیز احتیاط واجب است که در صورت در دسترس بودن خاک یا هر چیز دیگری که تیمم بر آن صحیح است از گچ یا آهک پخته شده برای تیمم استفاده نکنید.

به هنگام تیمم باید کف دست ها، پشت دست ها و نیز پیشانی پاک باشد، اما در صورتی که کف دست نجس باشد و شخص به هر دلیلی نتواند آن را آب بکشد باید با همان دست نجس تیمم کرد.

اگر غسل بدل از تیمم کنید و سپس کاری که وضو را باطل کند، پیش آید، در صورتی که برای نماز های بعدی نتوانید غسل نمایید، باید وضو بگیرید و اگر نمی توانید وضو بگیرید باید تیمم بدل از وضو کنید.

در صورتی که شخصی نتواند برای نماز وضو بگیرد و امکان تیمم هم وجود نداشته باشد، نماز ساقط می باشد، اما بنا بر احتیاط، مستحب است بدون طهارت بخواند و بنا بر احتیاط واجب قضای آن را به جا آورد.

در صورتی که به واسطه یقین یا ترس ضرر داشتن آب برای بدنش، تیمم کند اما قبل از نماز خواندن بفهمد که آب برایش ضرری نداشته است، تیمم وی باطل است اما اگر بعد از خواندن نماز بفمد، نمازش صحیح است.

 موارد تیمم

مواردی که بایـد بـه جای وضو و غسل تیمم کرد

۱. هنگامی که تهیه‌ی آب ممکن نباشد یا به این خاطر که آب وجود ندارد و یا این که آب هست، ولی مکلف به آن دسترسی ندارد، ‌مثل این که آب در چاه است و او وسیله‌ی کشیدن آن از چاه را ندارد.

۲. هنگامی که آب برای سلامتی او مضر باشد.

۳. هنگامی که می‌ترسد اگر آب را مصرف کند، خود یا کسانش یا کسی که حفظ جانش بر او لازم است در تشنگی بمانند.

۴. هنگامی که بخواهد با آبی که در اختیار دارد بدن یا لباس خود را برای نماز تطهیر کند.

۵. هنگامی که استعمال آب یا ظرف آن بر او حرام باشد، مثل این که غصبی باشد.

۶. هنگامی که وقت نماز تنگ باشد و وضو و غسل موجب شود که همه‌ی نماز یا قسمتی از آن در خارج وقت واقع شود.

توجه:

 فردی که وضو یا غسل برایش ضرر دارد یا تکلیف خیلی دشواری است، باید به جای آن تیمم کند و چنانچه وضو بگیرد یا غسل نماید صحیح نیست.

 فردی که به اعتقاد این که وضو یا غسل برایش ضرردارد (مثلاً مریض می‌شود) تیمم کند اشکال ندارد و نماز با آن صحیح است، ولی اگر پیش از آن که با این تیمم نماز بخواند بفهمد که ضرر ندارد، تیمم او باطل است و اگر بعد از آن که با این تیمم نماز بخواند فهمید که آب ضرر نداشته است بنابر احتیاط واجب باید وضو بگیرد یا غسل کند و دوباره نماز را به جا آورد.

صرف مشقت یا عیب شمرده شدن غسل جوانان در نیمه شب، عذر شرعی محسوب نمی‌شود، بلکه مادامی که غسل، حرجی و موجب ضرر برای مکلف نشود، غسل کردن به هر صورتی که امکان دارد واجب است و در صورت حرج (مشقت شدید و فوق العاده) یا ضرر باید تیمم کند.

 هرگاه فردی جنب شود و وقت به مقداری که بتواند بدن و لباسش را تطهیر کند، و یا لباس خود را عوض نماید نداشته باشد و به علت سردی هوا و مانند آن نتواند نماز خود را برهنه هم بخواند، باید نماز را با تیمم بدل از غسل جنابت با همان لباس نجس بخواند. این نماز مجزی (کافی) است و قضای آن بر او واجب نیست.

 اگر کسی در تنگی وقت، خوف آن را داشته باشد که در صورت غسل کردن یا وضو گرفتن، همه یا قسمتی از نمازش در خارج وقت واقع شود باید تیمم کند و نماز بخواند.

 هرگاه رطوبتی از انسان در حال خواب خارج شود و بعد از بیداری چیزی به یاد نیاورد، ولی لباس خود را مرطوب ببیند، اگر می‌داند که محتلم شده، جنب است و باید غسل کند و در صورت تنگی وقت باید بعد از تطهیر بدنش تیمم نموده و نماز بخواند و سپس در وسعت وقت غسل نماید، اما اگر نداند (شک در احتلام و جنابت داشته باشد) در این صورت، حکم جنابت بر آن جاری نمی‌شود.

 صحت تیمم بدل از غسل برای اعمالی که مشروط به طهارت نیست، مانند زیارت محل اشکال است، ولی انجام در صورت عدم امکان غسل به قصد رجا و مطلوبیت اشکال ندارد.

 

 چیزهایی که تیمم بر آن صحیح است

تیمم بر هر آنچه از زمین محسوب شود، مانند خاک، شن، ریگ، کلوخ (خاکهای به هم چسبیده)، سنگ (سنگ گچ، سنگ آهک، سنگ سیاه و مانند آن) صحیح است و همچنین بر گچ و آهک پخته و آجر و امثال آنها.

توجه:

 تیمم بر اشیای معدنی که جزو زمین محسوب نمی‌شود، مانند طلا و نقره و امثال آن صحیح نیست، ولی تیمم بر سنگهای مرغوبی که عرفاً به آن سنگ معدنی گفته می‌شود، مانند مرمر و غیره صحیح است.

 تیمم بر سیمان و موزاییک اشکال ندارد، اگر چه احوط (استحبابی) ترک تیمم بر سیمان و موزاییک است.

 کیفیت تیمم

۱. نیت کردن.

۲. زدن کف دو دست بر چیزی که تیمم بر آن صحیح است.

۳. کشیدن کف هر دو دست به تمام پیشانی و دو طرف آن، از جایی که موی سر می‌روید تا ابروها و بالای بینی.

۴. کشیدن کف دست چپ بر تمام پشت دست راست و کشیدن کف دست راست بر تمام پشت دست چپ.

۵. و بنابر احتیاط واجب زدن بار دیگر دستها به زمین و سپس کشیدن کف دست چپ بر پشت دست راست و کشیدن کف دست راست بر پشت دست چپ.

توجه:

 ترتیب فوق در تیمم بدل از وضو و بدل از غسل یکسان است.

 اگر قسمتی از پیشانی یا پشت دست را حتی اندکی از آن را مسح نکند تیمم باطل است، چه عمداً یا از روی جهل به مسأله یا فراموشی باشد، البته دقت زیاد هم لازم نیست و همین اندازه که بگویند همه‌ی پیشانی و پشت دست‌ها مسح شده کافی است.

 برای این که یقین کند که تمام پشت دست را مسح کرده باید اندکی بالاتر از مچ را هم مسح کند، ولی مسح بین انگشتان لازم نیست.

 تیمم جبیره‌یی

کسی که وظیفه‌اش تیمم است اگر محلی که باید بر روی آن مسح کند یا دستش که باید با آن مسح کند، به واسطه‌ی زخم و امثال آن بسته باشد، به همان ترتیب تیمم می‌کند یعنی محل زخم‌بندی شده را به جای پوست بدن قرار می‌دهد.

 

 شرایط تیمم

الف) شرایط چیزی که بر آن تیمم می‌کند

      پاک باشد.

      مباح باشد (غصبی نباشد).

ب) شرایط اعضای تیمم: مانعی در آنها نباشد.      

ج) شرایط‌کیفیت تیمم

      پیشانی و دستها را از بالا به پایین مسح کند.

      ترتیب را رعایت کند (ترتیب).

      کارهای تیمم را پشت سر هم به جا آورد (موالات).

      کارهای تیمم را خودش در حال اختیار انجام دهد(مباشرت).

 ۱. چیزی که بر آن تیمم می‌کند پاک باشد

چیزی که بر آن تیمم می‌کند باید پاک باشد.

 ۲. چیزی که بر آن تیمم می‌کند مباح باشد

چیزی که بر آن تیمم می‌کند باید مباح (غیر غصبی) باشد، ولی در صورتی که نداند یا فراموش کرده باشد که غصبی است تیمم او صحیح است.

 ۳. مانعی در اعضای تیمم نباشد

در اعضای تیمم بایستی مانعی نباشد، بنابراین برای تیمم باید انگشتر و مانند آن را از دست بیرون آورد، و اگر به پیشانی یا دیگر اعضای تیمم چیزی چسبیده یا چیزی آن را پوشانیده است قبلاً باید آن را بر طرف کند.

توجه:

 مویی که بر روی دست یا پیشانی روییده است مانع تیمم نیست، ولی اگر موی سر روی پیشانی ریخته باشد باید آن را عقب بزند.

 اگر به خاطر زخم و امثال آن، اعضای تیمم را بسته است، در صورتی که باز کردن آن ضرر داشته یا دشوار باشد، باید با دست بسته یا بر روی عضو بسته، مسح کند.

 ۴. پیشانی و دستها را از بالا به پایین مسح کند

پیشانی و پشت دستها را باید از بالا به پایین مسح کند.

 ۵. ترتیب

تیمم را باید به ترتیبی که (در بحث کیفیت تیمم) گفته شد انجام دهد و اگر خلاف آن عمل کند باطل است.

 ۶. موالات

کارهای تیمم را باید پشت سر هم به جا آورد و اگر بین آنها به قدری فاصله دهد که نگویند تیمم می‌کند، باطل است.

 ۷. مباشرت

کارهای تیمم را باید خودش در حال اختیار انجام دهد و از دیگری کمک نگیرد و اگر به خاطر بیماری یا فلج بودن و غیره نمی‌تواند تیمم کند باید نایب بگیرد، و نایب باید او را با دست خود او تیمم دهد، و اگر این هم ممکن نباشد باید نایب، دست خود را بر زمین بزند و به پیشانی و پشت دست‌های او بکشد.

 یک نکته در ارتباط با شرایط تیمم

اعضای تیمم (پیشانی و پشت دستها) لازم نیست پاک باشند، گر چه موافق احتیاط است.

 احکام تیمم

۱. اگر چیزهایی که تیمم بر آن صحیح است پیدا نشود باید به گرد و غباری که بر روی فرش و لباس و امثال آن نشسته است تیمم کند، و اگر آن نیز پیدا نشود ولی گِِل تر در دسترس باشد باید به آن تیمم کند، و در صورتی که به هیچیک از اینها دسترسی نباشد -مانند کسی که در هواپیما و امثال آن است- بنابر احتیاط (واجب) باید نماز را در وقت بدون وضو و تیمم بخواند و سپس با وضو یا تیمم قضا کند.

۲. کسی که وظیفه‌اش تیمم است، بنا بر احتیاط واجب نمی‌تواند پیش از وقت نماز، برای نماز تیمم کند، ولی اگر برای کارهای واجب یا مستحبی قبل از وقت نماز تیمم کرده باشد و تا وقت نماز عذر او باقی بماند، می‌تواند با همان تیمم نماز بخواند.

۳. کسی که می‌داند عذر او تا آخر وقت بر طرف می‌شود نمی‌تواند در اول وقت با تیمم نماز بخواند، بلکه باید صبر کند و پس از تمکن، با وضو یا غسل، نماز به جا آورد.

۴. کسی که تیمم بدل از غسل کرده، اگر حدث اصغر از او سر بزند، مثلاً بول کند، تا زمانی که عذر شرعی مجوّز تیمم بر طرف نشده است بنا بر احتیاط واجب باید برای اعمال مشروط به طهارت، بار دیگر تیمم بدل از غسل نماید و وضو هم بگیرد و اگر معذور از وضو باشد باید تیمم دیگری بدل از آن نماید.

۵. اگر به واسطه‌ی نداشتن آب یا عذر دیگری تیمم کند، بعد از بر طرف شدن عذر، تیمم باطل می‌شود.

۶. چیزهایی که وضو را باطل می‌کند تیمم بدل از وضو را هم باطل می‌کند و چیزهایی که غسل را باطل می‌کند تیمم بدل از غسل را هم باطل می‌سازد.

۷. همه‌ی آثار شرعی غسل، بر تیمم بدل از غسل نیز مترتب و جاری می‌شود مگر این که تیمم بدل از غسل به علت تنگی وقت باشد، بنابراین با تیمم بدل از غسل جنابت، داخل مسجد شدن و خواندن نماز و مس نوشته‌ی قرآن کریم و بقیه‌ی اعمالی که انجام آنها مشروط به طهارت از جنابت است اشکال ندارد.